ایرانیان در خلیج فارس

ایرانیان کرانه‏های جنوبی خلیج فارس به سه‏ گروه تقسیم می‏شوند: ساکنان اصلی و بومی‏ منطقه؛ فرزندان مهاجران در قرون میانه میلادی و مهاجران در روزگاران اخیر. از این سه، گروه‏های اول و دوم تا اندازه زیادی با دیگر ساکنان منطقه درآمیخته و میان آنان حل شده‏اند، در حالی که بخش درخور توجهی از گروه سوم‏ همچنان ایرانی شناخته می‏شوند.

ساکنان اصلی و بومی ‌منطقه

گروه‏هایی از ساکنان اصلی بخش‏های‏ گوناگون کرانه‏های جنوبی خلیج فارس همچنان‏ نشانه‏هایی از اصل ایرانی خود را حفظ کرده‏اند. غیر از بین‌النهرین که 2000 سال از 25 قرن‏ گذشته -از میانه قرن ششم پیش از میلاد تا میانه قرن هجدهم میلادی، به جز دو قرن نخستین‏ خلافت عباسیان- جزو ایران بوده و بیشتر مردمانش از اصل ایرانی هستند، دو منطقه دیگر که محل تمرکز مردم ایرانی‌الاصل است، در کرانه‏های عربی خلیج فارس وجود دارد. این دو، عبارت است از شبه جزیره مسندم، واقع در جنوب تنگه هرمز -عمان شمالی؛ و سرزمین‏ بحرین با تعاریف جغرافیایی باستانی‌اش که‏ علاوه بر مجمع‌الجزایر بحرین، بخش شمال‏ باختری شبه‌جزیره قطر و استان‏های حسار و قطیف‏ عربستان سعودی را نیز در بر می‏گرفت. منطقه‏ اخیر، از این پس، در این نوشته، «بحرین کرانه‏ای‏ و دریایی» خوانده می‏شود.

انسان‏های نخستین در کرانه‏های جنوبی خلیج‌فارس

برخی تئوری‏ها اصل مردم خلیج فارس را به‏ آمیخته‏ای از سه شاخه نسل انسان باستانی در کرانه‏های این دریا در هزاره دهم پیش از میلاد می‏رساند. این سه شاخه عبارت بوده است از: دراویدیان کرانه‏های مکران که در میان بلوچان فاتح حل شدند؛ سامی‌نژادان یا سیاهان‏ بومی‌را در درون خود حل کردند؛ و ایلامیان جنوب باختری ایران. برخی منابع‏ سخن از اسکان گروه‏های سومری و فنیقی و بابلی در آن دیار دارد. نقشه سیاسی خلیج فارس‏ در قرون نزدیک‏تر به تاریخ میلادی، نقشه‏ای بود با طبیعتی ساده. سراسر منطقه کرانه‏ای جنوب‏ خلیج فارس جناح جنوبی امپراتوری هخامنشی‏ (330-559 پیش از میلاد) را تشکیل می‏داد.

نشانه چشمگیری از استقرار عربان در کرانه‏های‏ خلیج فارس در دوران پیش از میلاد در دست‏ نیست. امواج عربان مهاجر از داخل عربستان به‏ کرانه‏های خلیج فارس از یک یا دو قرن پیش از پیدایش اسلام آغاز شد.سرزمین‏های مسندم و عمان شمالی در عصر هخامنشی در مالکیت یک‏ ایرانی به نام دارا پسر دارا پسر بهمن بود.

قلمرو ایران در آن سوی خلیج فارس

هخامنشیان از موقعیت استراتژیک تنگه هرمز بهره فراوان گرفتند و ناوگان دریایی خود را برای‏ کشف راه‏های دریایی پیونددهنده هند و مصر به‏ ایران و خلیج فارس، گسیل کردند. آنان سیستم‏ کانال‏های آب‌رسانی زیرزمینی «قنات» را به‏ چهار گوشه گیتی (چهار کشوری که شاهنشاهی ایران را تشکیل می‏داد) معرفی کردند.

سیستم قنات در دوران داریوش شاه‏ هخامنشی (482-521 پیش از میلاد) به عمان و کرانه‏های جنوبی خلیج فارس معرفی شد و اکنون‏ در آن دیار «فلج-افلاج» خوانده می‏شود. … سیستم قنات در عمان، همانند دیگر نقاط جهان، از سوی ایرانیان عصر هخامنشی معرفی شده و مسلم است که ایرانیان‏ در آن دوران ساکنان بومی‌عمان و دیگر کرانه‏های جنوبی خلیج فارس بوده‏اند.

کتاب «عمان» منتشرشده توسط دولت‏ عمان، آوردن سیستم قنات به آن سرزمین را به‏ کورش هخامنشی نسبت می‌دهد و خاطرنشان‏ می‏سازد که: «کورش کبیر، بنیان‏گذار امپراتوری پارس، در قرن چهارم پیش از میلاد بر این سرزمین چیره شد و در نتیجه آن، سیستم‏ مشهور آبیاری زیرزمینی «فلج» معرفی گردید و دارایی منطقه بطینه فزونی گرفت.»

ایرانیان در عصر پارتیان (اشکانیان) (270 پیش از میلاد تا 224 میلادی) پیشرفت‏ چشمگیری در کار دریانوردی داشتند و بندرهای‏ پررونقی در کرانه‏های شمال و جنوب خلیج‏ فارس ساختند. آثاری که آنان در تاریخ‏ دریانوردی انسان متمدن بر جای گذاردند فراوان‏ و هنوز قابل تشخیص است. نه تنها آنان راه‏های‏ دریانوردی را کشف کردند و روی نقشه آوردند و راه‌نامه‏ها (راهنامج عربی) را درست کردند و ناوهای استواری برای دریانوردی به آب‏های‏ خاورزمین افکندند، بلکه برخی نام‏های فارسی‏ را در کار دریانوردی به کار گرفتند که همچنان‏ در زبان‏های خاور و باختر گیتی زنده است.سکونت ایرانیان در کرانه‏های جنوبی خلیج فارس‏ در دوران پارتیان گسترش بیشتری یافت‏ و حکومت ایران بر این کرانه‏ها در دوران‏ ساسانیان (651-224 میلادی) بسیار استوار شد. در دوران پادشاهی اردشیر پاپکان‏ (241-224 میلادی) سردودمان ساسانیان بود که نخستین مهاجران عرب به کرانه‏های خلیج‏ فارس روی آوردند. وی شاه آنان را که «سنترق» نام داشت شکست داد و کرانه‏های‏ جنوبی خلیج فارس را پس گرفت. با این حال‏ دست اندازی عربان به قلمرو ایران در جنوب‏ خلیج فارس ادامه پیدا کرد. شاهپور دوم‏ (325-309) آنان را شکست سختی داد و مهاجرتشان به کرانه‏های جنوبی خلیج فارس را متوقف ساخت، گرچه این توقف کوتاه‌مدت‏ بود.

بعد از آن تاریخ، مهم‏ترین موج مهاجرت‏ عربان هنگامی‌روی داد که گروه شنوعه‏ از شبه‌جزیره عربستان در بخش‏ کوهستانی شبه جزیره مسندم و عمان داخلی استقرار یافتند. این مهاجرت در دورانی پیش آمد که قبادیان از سوی ساسانیان بر سرزمین عمان و مسندم حکومت می‏کردند (اوایل قرن ششم میلادی). شاید در رابطه با این‏ مهاجرت به داخل عمان بود که عناصری از کنده‏ نیز به منطقه کوهستانی جبل کنده در نزدیکی واحه بوریمی‌وارد شدند. مهاجران دیگر عرب که در بخش بیابانی و سرحدی عمان فرود آمدند، فدراسیون عضد را به وجود آوردند. ایجاد این فدراسیون در واقع زمینه اولیه را برای‏ تشکیل کشور عمان در دوران بعد از اسلام‏ فراهم آورد. حکمرانان ایرانی منطقه، در برخورد با این اتخاذ بزرگ قبیله‏ای میان مهاجران عرب، راهی نیافتند جز آنکه به تازه‌واردان درجه‏ای از خودمختاری -به رهبری ایلی خود آنان- بدهند. سرزمین عمان در آن دوران«مازون» خوانده می‏شد، در حالی که نام «عمان» به گونه «اومانا» وجود داشت و به بندر صُحار اطلاق می‏شد. دکتر ویلکینسن که از عمان‌شناسان بسیار معتبر است، با استفاده از اسناد کهن، از جمله‏ تاریخ یعقوبی و تاریخ طبری و شماری از اسناد چاپ‌نشده محلی، شرح گسترده‏ای درباره چگونگی حکومت ایرانیان بر عمان و کرانه‏های‏ مسندم در روزگار ساسانیان و در رابطه با مهاجرت عربان به آن سرزمین‏ها دارد.

ایرانیان حکومت مستقیم بر بخش داخلی‏ مازون (عمان) و بخش کرانه‏ای خلیج فارس را ادامه دادند و با عربانی که در آن دو بخش‏ زندگی می‏کردند همانند دیگر ساکنان منطقه که‏ «شهروندان» -به عربی «اهل البلاد»- خوانده‏ می‏شدند، رفتار می‏کردند.

برای استحکام‌بخشیدن به حاکمیت تاریخی‏ ایرانیان در کرانه‏های جنوبی خلیج فارس، خسرو انوشیروان ساسانی سازمان حکومتی کهن را دگرگون ساخت و سازمان نوینی زیر نظر دو طبقه نظامیان و زمینداران به وجود آورد. این دو طبقه‏ را آن هنگام «اسواران» و «مرزبانان» می‏خواندند. آنان مستقیما در برابر فرماندار مستقر در «رستاق» -واقع در بخش داخلی عمان- مسئول‏ بودند.

پیدایش دین اسلام به عربان مهاجر این امکان‏ را داد که حکومت ایرانیان در آن سرزمین را برافکندند، ولی پیوندهای سیاسی میان سرزمین‏ عمان و کرانه‏های جنوبی خلیج فارس با ایران به‏ صورت‏های گوناگون برای قرن‏ها دوام یافت.

جای یادآوری دارد که نخستین فتوحات‏ عرب در خلیج فارس در زمان خلیفه دوم، عمر بن‏ خطاب، صورت گرفت. وی «ابوحریره» از یاران‏ پیامبر اسلام(ص)، را برای تصرف سراسر خلیج‏ فارس روانه کرده بود. ابوحریره نخست بحرین را فتح کرد و از آنجا حکومت اسلام را به سراسر خلیج فارس گستراند.

علی بن ابی طالب(ع)، خلیفه چهارم و امام‏ نخستین شیعیان، نخستین رهبر اسلامی‌بود که‏ به جغرافیای سیاسی عمان توجه کرد. وی یکی‏ از سران فدراسیون عربان عضد را به عنوان حاکم‏ عمان تعیین فرمود. گرچه این حکومت دوام‏ چندانی نداشت، ولی ریشه اصلی تشکیل کشور عمان را پروراند. حکومت عضدی عمان اندکی‏ پس از آن تاریخ از سوی خوارج سرنگون شد. این‏ گروه، سراسر خلیج فارس ار به شورش افکندند.

جنبش خوارج از سوی خازم بن خزیمه‏ مرورودی، چهارمین امیر دودمان خزیمه در خراسان‏ سرکوب شد. وی نخستین ایرانی بود که پس از چیرگی اسلام بر منطقه خلیج‌فارس‏ به آن دیار بازگشت. خازم از سوی خلیفه منصور عباسی به خلیج‌فارس گسیل شد تا قیام خوارج‏ را در آن دیار فرونشاند. وی توانست سراسر خلیج‏ فارس و عمان را از چنگ خوارج درآورده و قیام‏ آنان را نابود سازد. پس از این پیروزی بود که‏ خازم دوباره به حکومت در خراسان و قاینات‏ بازگشت (749 میلادی). اندکی پس از فرونشاندن شورش خوارج، قیام دیگری از سوی زنگیان منطقه به رهبری یک‏ ایرانی دیگر، معروف به «صاحب‏الزنگ» سراسر خلیج‌فارس را فراگرفت. قیام زنگیان پس از اندکی جای خود را به قیام بزرگتری از سوی‏ قرمطیان، به رهبری یک ایرانی دیگر داد. این‏ گروه سراسر خلیج‌فارس را زیر کنترل درآوردند و اقتدار خود را تا حجاز و مکه گستراندند. آنان‏ سنگ سیاه کعبه «حجرالاسود» را به بحرین‏ بردند و تا 20 سال در آن سرزمین نگهداشتند.

قیام قرمطیان از سوی ایرانی دیگری، یعنی امیر معزالدوله دیلمی، فرو نشانده شد. برادرزاده وی‏ عضدالدوله دیلمی‌سراسر خلیج‌فارس را، برای‏ نخستین‌بار در تاریخ اسلامی، ضمیمیه قلمرو دیلمیان ایران (آل بویه) ساخت (667 هجری- برابر با 977 میلادی).

در سال 456 هجری (1063 میلادی) عمادالدوله از سوی سلجوقیان کرمان، سرزمین‏ عمان را فتح کرد. در اواخر قرن دوازدهم‏ (میلادی) ابوبکر سعد زنگی (ممدوح شیخ‏ سعدی)، از اتابکان فارس، عمان و بخش‏های‏ دیگری از کرانه‏های جنوبی خلیج فارس را زیر فرمان خود درآورد. این دوره از حاکمیت ایران بر کرانه‏های جنوبی خلیج فارس تا آمدن پرتگالیان‏ به منطقه، ادامه یافت. پرتگالیان عمان و بحرین و جزایر ایرانی تنگه‌هرمز را در اوایل قرن شانزدهم‏ فتح کردند، ولی کنترل آنان بر این مناطق اندکی‏ فراتر از یک قرن نبود. امپراتوری صفوی در اوج اقتدار خود عمان و دیگر سرزمین‏های کرانه‏ای جنوب خلیج فارس‏ را در سال 1620 از چنگ پرتگالیان درآورد. حاکمیت ایران بر این مناطق، یک بار دیگر، از سوی نادرشاه افشار، در نیمه نخستین قرن‏ هیجدهم، تحکیم شد. قتل نادر شاه در سال‏ 1747، سرآغاز زلزله سیاسی سهمگینی‏ محسوب می‌شود که جغرافیای سیاسی ایران را به شدت دگرگون ساخت و در مدت کمی‌بیشتر از یک قرن، جدایی سرزمین‏های پهناوری از چهار سوی ایران را سبب گردید.

عمان و بحرین و دیگر سرزمین‏های کرانه‏ای‏ جنوب خلیج فارس به دنبال قتل نادر شاه، رفته‌رفته راه زندگی سیاسی جداگانه‏ای پیش‏ گرفتند، در حالی که حکمرانان عمان و بحرین، برای مدتی، گونه مبهمی‌از وابستگی سیاسی به‏ ایران را ادامه دادند.

در اوایل قرن نوزدهم، هنگامی‌که امواج‏ نظامی‌وهابی‏گری عربستان متوجه عمان شد، اما آن سرزمین از فتحعلیشاه قاجار درخواست‏ یاری کرد. شاهزاده حسین میرزای قاجار، حاکم‏ فارس، نیرویی را به فرماندهی صادق‌خان دولو روانه آن دیار کرد. این نیرو توانست وهابیان‏ مهاجم را در سال 1811 شکست دهد و تمامیت و استقلال عمان را در برابر امواج وهابی‏گری‏ تضمین کند.

سیدان آل سعید که از سال 1650 حکومتی‏ را در عمان و مسقط به وجود آوردند، در دهه 1820 قرارهایی با دربار فتحعلیشاه قاجار گذاشتند و بر اساس آن بر بخش‏هایی از مایملک ایران در کرانه‏های شمال و جنوب خلیج فارس حکومت‏ یافتند و چند بار به نمایندگی از سوی دولت ایران، به بحرین لشکر کشیدند. اجاره بندر عباس و میناب و جزایر قشم و هرمز از سوی سلطان مسقط در سال 1272 به گونه یک قرارداد 16 ماده‏ای رسمیت یافت. این قرارداد در بیستم شعبان آن سال به صورت فرمانی از سوی‏ ناصرالدین شاه قاجار، خطاب به سید سعید بن‏ احمد سلطان عمان، صادر شد. بر اساس این‏ قرارداد لقب «خان» به اسم سلطان افزوده شد و او، به موجب ماده نخستین قرارداد، به عنوان‏ حاکم اجاره‏دار ولایت بندر عباس، به تبعیت‏ دولت ایران درآمد. سلطان مسقط نیز، به دنبال‏ این فرمان، با نگارش نامه‏ای رسمی‌به دربار قاجار، خود را تابع دولت ایران معرفی کرد.

هشت سال پس از آن (1854)، میرزا آقاخان‏ اعتمادالدوله نوری، صدراعظم، به جنگ سلطان‏ مسقط و حامیان انگلیسی وی شتافت و حکومت‏ اجاره‏داری مسقطیان (عمانیان) را در بندر عباس‏ و میناب و توابع سرنگون ساخت و آن مناطق را به‏ حاکمیت مستقیم دولت ایران بازگرداند. آخرین‏ رویدادی که بستگی سیاسی نزدیک عمان و ایران را یک بار دیگر به نمایش درآورد، عملیات‏ نظامی‌ارتش ایران در اوایل دهه 1970 در عمان‏ بود که به شکست کمونیست‏های جدایی‌خواه‏ ظفار در سال 1975 انجامید.

ایرانیان ساکن بخش جنوبی‏ خلیج‌فارس

از میان ایرانیان بومی‌کرانه‏های جنوبی خلیج‏ فارس، دست ‏کم، دو گروه همچنان قابل تشخیص‏ هستند؛ «بهارینه»های بحرین (دریایی و کرانه‏ای) و «کمازره» از کنفدراسیون شیوخ‏ در شبه جزیره مسندم (عمان شمالی).

مهاجران قرون میانه (میلادی)

عوامل اصلی حرکت گروهی مردم از داخل‏ ایران به خلیج فارس در قرون میانه میلادی، مربوط به قوام‌گرفتن جامعه ویژه خلیج‌فارس‏ می‏شود. با پیدایش دین اسلام جریان شکل‏گیری‏ جامعه ویژه خلیج فارس آغاز شد و مهاجرت از ایران و فلات داخلی عربستان به کرانه‏های خلیج‏ فارس ادامه یافت. فراتر این که خلیج فارس به‏ زودی تبدیل به مرکزی برای جنبش‏های سیاسی‏ بر ضد خلافت عربی دمشق و بغداد شد. جنبش‏های خوارج، زنگیان و قرمطیان از جنبش‏های شناخته‌شده‌تر این دوران است. از سوی دیگر، گسترش بازرگانی میان دو کرانه شمالی و جنوبی، بر عوامل تشویق‌کننده آمیزش‏ فرهنگی افزوده شد. مهاجران جدید، رفته‏رفته‏ میان ساکنان بومی‌و مهاجران دوران کهن جذب‏ و حل شدند. موقعیت جغرافیایی نیز خلیج فارس‏ را به قلب دنیای کهن کشاند. این عوامل توام با تلاش‏های اقتصادی پرسود، مانند صید مروارید، گسترش مفهوم «جامعه خلیج فارس» را نیرومندتر می‏ساخت. چشمگیرترین جنبه‏های این‏ جامعه ویژه، تحمل و آمیختگی ویژگی‏های‏ نژادی و مذهبی؛ زبان ویژه که با آمیزش فارسی و عربی شکل گرفت (آمیخته‏ای از این دو زبان، همراه با واژه‏هایی از زبان هندی، زبان‏ سواحلی را به وجود آورد که هم اکنون در خاور آفریقا زنده است)؛ آیین و هنرهای ویژه که رفته‏ رفته تفاوت‏های آشکاری با هر دو فرهنگ‏ فارسی و عربی منطقه پیدا کرد.

از سوی دیگر، آخرین دوره حاکمیت ایران بر کرانه‏های جنوبی خلیج فارس، میان قرن‏های‏ شانزدهم و هیجدهم میلادی و کنترل‏ سرزمین‏های ایرانی کرانه‏های شمالی خلیج فارس‏ از سوی حکومت مسقط، همراه با نفوذ رو به گسترش قاسمیان مسندم در کرانه‏های‏ جنوبی ایران در قرن نوزدهم‏ انگیزه‏های نوینی‏ برای حرکت امواج انسانی از شمال و جنوب به‏ سوی خلیج فارس بود.

ایرانیانی که در این دوران به آن سوی خلیج‏ فارس رفتند و در آن دیار ساکن شدند، بیشتر به‏ صورت قبیله درآمدند. از میان این گروه‏ مهاجران ایرانی، می‏توان از قبیله‏های خماره، آل‏ بوماهر، محره، آل‌علی، بنی‌حواله، برخی‏ تیره‏های عجمان و سرانجام تیره قاسمی‌(قواسم‏ – جواسم- قاسمیان) که از کرانه‏های جنوبی‏ ایران به مسندم رفته و نزدیک سه قرن اخیر را بر بخش بزرگی از شبه جزیره مسندم (شارجه قدیم) حکومت کرده‏اند، نام برد. حکومت خانواده‏های‏ قاسمی‌همچنان در شیخ‏نشین‏های شارجه و رأس‏الخیمه ادامه دارد.

مهاجران در قرون اخیر

مهاجرت ایرانیان به کرانه‏های عربی خلیج‏ فارس در قرون اخیر از هنگامی‌آغاز شد که‏ حکومت خانواده قاسمی‌در شارجه کهن، در میانه قرن نوزدهم، استحکام یافت و نفوذ آنان در شبه جزیره مسندم گسترش پیدا کرد. روابط ایلی‏ آنان با قاسمیان بندر لنگه سبب تشویق گروهی از خانواده‏های ایرانی بخش‏های کرانه‏ای خلیج‌فارس، تنگه‌هرمز و دریای عمان به مهاجرت به‏ کرانه‏های آن سوی آب‏های خلیج‌فارس شد.

نخستین مهاجران این دوره از گروه بازرگانان‏ بودند که ابتدا در شارجه اقامت گزیدند. خشک‏‌شدن تدریجی خور شارجه در آغاز قرن بیستم‏ اهمیت بازرگانی آن سرزمین را کاهش داد و بازرگانان ایرانی هم شارجه را ترک گفتند و به‏ بندر گسترش‌یابنده دوبی رفتند. مهاجرت‏ ایرانیان به کویت و بحرین نیز در سال‏های‏ واپسین قرن نوزدهم و سال‏های نخستین قرن‏ بیستم، افزایش پیدا کرد.

درخور توجه است که هنگام زمامداری‏ کریمخان زند در فارس (1779-1750) ایران‏ توانست بندر بصره را از چنگ عثمانیان درآورد (1776). این رویداد سبب انتقال تلاش‏های‏ بازرگانی بندر بصره به کویت شد. هنگامی‌که‏ بصره، برای آخرین بار، در سال 1779 از تصرف ایران خارج شد، بندر کویت اهمیت تازه خود را به عنوان مرکز بازرگانی جدیدی در خلیج‏ فارس حفظ کرد. این اهمیت بازرگانی، همراه با ارتباط رو به گسترش میان کویت و استان‏های‏ ایرانی خوزستان و فارس، سبب تشویق شماری‏ از بازرگانان ایرانی به مهاجرت به کویت شد. وضع سیاسی بحرین، در قبال حملات عمانیان، وهابیان، ترکان عثمانی و انگلیسیان در قرن‏ نوزدهم، حکومت بحرین را به ایران و به ویژه به‏ حکومت‏های بوشهر و لنگه در ایران، نزدیک‏ ساخت. این دگرگونی سیاسی مهاجرت گروهی‏ از ایرانیان و اقامت آنان در مجمع‏الجزایر بحرین‏ را تشویق کرد.

هنگامی‌که حکمرانان بحرین در دهه 1840 به عنوان حکومتی وابسته، روابط نزدیکی با ایران برقرار ساختند، نخستین مهاجران ایرانی‏ دوران اخیر در آن دیار سکونت کردند. دومین‏ موج مهاجران ایرانی به بحرین در دهه 1920 روانه آن سرزمین شد. دگرگونی‏های سیاسی- اجتماعی ایران در دو دهه 1920 و 1930، برخی‏ خانواده‏های سنتی بخش‏های جنوبی ایران را به‏ گذشتن از دریا و مهاجرت به کویت، بحرین، قطر و امارات متصالحه (امارات متحده عربی‏ کنونی) تشویق کرد. تا سال 1945 سفر میان‏ بندرهای ایرانی و بنادر کرانه‏های جنوبی خلیج فارس محدودیتی نداشت. در حقیقت پیوندهای‏ اقتصادی و اجتماعی میان دو کرانه چنان نزدیک‏ بود که اجرای هرگونه محدودیتی را غیرممکن‏ می‏ساخت. هر کسی از ساکنان کرانه‏های جنوبی‏ خلیج فارس حق دریافت شناسنامه‏ای ایرانی (یا اجازه عبور از مرز) را داشت و می‏توانست به‏ مدت نامحدود در ایران اقامت کند. در سال یاد شده، ایران مقرراتی در زمینه عبور و مرور از مرزهای جنوبی وضع کرد و در سال 1959 محدودیت‏های ورود و خروج به اجرا گذارده شد. موفقیتی که نخستین گروه‌های مهاجران ایرانی‏ در دوران اخیر در کرانه‏های جنوبی خلیج فارس‏ به دست آوردند، به چیرگی آنان بر اقتصاد آن‏ سرزمین‏ها، به ویژه در دوبی، انجامید. حکومت‏ دوبی، در عمل، به مبادلات بازرگانی با کرانه‏های ایرانی وابسته شد و این دگرگونی، از سوی دیگر، سبب جوشش سیاست دوستانه‏ ویژه‏ای نسبت به ایران و روابط نزدیک میان ایران‏ و دوبی شد. پیروزی اقتصادی-اجتماعی‏ مهاجران ایرانی در دوران اخیر حرکت موج‏های‏ تازه‏ای از مهاجرت ایرانیان به کرانه‏های جنوبی‏ خلیج فارس را تشویق کرد. این امواج تازه مهاجرتی از دهه 1950، یعنی هنگامی‌که ایران‏ دوران سیاسی-اقتصادی آشفته‏ای را طی‏ می‏کرد، آغاز شد. رونق اقتصادی کرانه‏های‏ جنوبی خلیج فارس در دهه‏های 1950 و 1960 جاذبه نوینی برای مهاجرت گروه‏های بیشتری از ایرانیان به آن دیار شد.

این موج مهاجرت ایرانیان‏ به کرانه‏های جنوبی خلیج فارس تا سال‏های‏ نخستین دهه 1970 ادامه پیدا کرد ولی رونق‏ اقتصادی ایران در آن دهه میزان مهاجرت‏ ایرانیان به کرانه‏های جنوبی خلیج فارس را کاهش داد. از میان خانواده‏های بهبهانی و معاریف در کویت، جواهری و خنجی در بحرین، درویش در قطر و گله‏داری در دوبی، به علت پیروزی‏های‏ اقتصادی و اجتماعی چشمگیر شهرت بیشتری‏ به دست آورده‏اند.