زمین‌گردشگری یا ژئوتوریسم (Geotourism)‏ از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شده‌است بخش ژئو جاذبه‌های زمین شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدنکاری را شامل می‌شود و بخش توریسم آن به عنوان موضوعی چند رشته‌ای، تمامی زیرساختهای صنعت گردشگری از جمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و… شامل می‌شود.
ژئوتوریسم برخلاف اکوتوریسم(Ecotourism) که جاذبه های طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار داده است، این صنعت بطورکلی با جاذبه های طبیعت بی جان سروکار دارد.
مخاطبان ژئوتوریسم نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین شناسی، بلکه گردشگران عادی و علاقمندان طبیعت هستند.
در جریان فعالیت‌های ژئوتوریسمی، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیده‌های زیبا و ویژه زمین شناسی، با مبانی پیدایش آنها آشنا شده اهمیت وجودی آنها را درمی‌یابند.
تاریخچه
اقدامات اولیه در خصوص زمین گردشگری توسط آدام سدویک در قرن ۱۷ و ۱۸ انگلستان آغاز شد و پس از آن نخستین تعریف علمی زمین‌گردشگری یا ژئوتوریسم (Geotourism)‏ توسط تام هوز از انگلستان در سال 1995 میلادی به جهان امروز ارائه شد.
موضوع گردشگری زمین شناختی و حفظ میراث زمین رسما از زمانی مطرح شد که یونسکو با معرفی یک عنوان جدید در علوم زمین تحت عنوان ژئوپارک از سازمان‌ها و مراکز زمین‌شناسی کشورهای مختلف دعوت به همکاری در این زمینه نمود.
ورود واژه طبیعت بی جان برای تمییز ژئوتوریسم از اکوتوریسم و سپس به تعریف ژئوتوریسم در ایران از سال ۱۳۸۵ و در جهان از سال ۲۰۰۹ میلادی توسط بهرام نکوئی صدری(جغرافیدان برگزیده کشور) افق دید محققان را به صنعت ژئوتوریسم و بخش نادیده انگاشته شده طبیعت، یعنی طبیعت بی جان وسیعتر ساخت و فصل جدیدی از توسعه مفاهیم این صنعت و حفاظت از آن در ایران ایجاد نمود.
توسعه پایدار بر سه اصل پایداری بوم شناختی، پایداری اجتماعی – فرهنگی و پایداری اقتصادی است. پایداری بوم شناختی تضمین کننده آن است که توسعه با حفظ فرایندهای اساسی زیست محیطی، تنوع و گونه‌های زیستی سازگار باشد.
پایداری اجتماعی – فرهنگی تضمین می‌کند که توسعه با فرهنگ و ارزش‌های مردمی که متأثر از آن هستند، سازگار بوده و هویت جامعه را حفظ کند
پایداری اقتصادی تضمین می‌کند که توسعه واجد کارآیی اقتصادی بوده و منابع به ترتیبی اداره بشوند که بتوانند پشتیبان نسل‌های آینده باشد.
گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است.
ژئوتوریسم زیر مجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که محل مورد بازدید برای نسل‌های آینده هم همان‌طور باقی مانده و قابل استفاده باشد.

• عوامل پیدایش تنوع زمین شناختی در ایران

برای تشکیل تنوع زمین شناختی (Geodiversity)تنوع و دگرگونی توسط فرایندهای بیرونی و درونی لازم است.
فرسایش‌، آتشفشان‌ها، چین‌خوردگی‌ها و گسله‌ها، گنبدها و بلورهای نمکی و همچنین تپه‌های مرجانی عامل پیدایش رخنمون‌ها، اشکال و جلوه‌های زمین می شوند که موجب جلب گردشگران علاقه‌مندان به پدیده‌های طبیعی می‌گردد.
در میان این عوامل ، فرسایش مهمترین عامل ایجاد و شکل گیری پدیده‌های زمین شناسی، محسوب می‌شود.
بارش برف و باران، رگبارهای فصلی، امواج دریا، پیشروی و پسروی آب دریاها، تغییر مسیر رودخانه‌ها، جریان سیلاب‌ها، نفوذ آب در لایه‌های زمین و انحلال سنگ‌ها و رسوبات آهکی سیلتی، مارنی و ماسه سنگی و شکل گیری غارها و حفره‌ها و دریاچه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، نفوذ آب در سنگ‌ها، انجماد و تخریب آن‌ها از جمله عواملی است که چهره طبیعت را دائم تغییر داده و جلوه‌های رنگارنگ کانی‌ها لایه‌های مختلف زمین را بیشتر نمایان می‌سازد.

• ژئوتوریسم در ایران

ایران باتنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگی‌های زمین‌شناسی گوناگون وطبیعت بی جان بی‌نظیر، می‌تواند از پدیده‌های زمین شناختی در سراسر کشور مانند غارها، تنگه‌ها، دره‌ها، مناطق فسیلی، دره‌های نشستی، شکاف‌های بزرگ زمین شناسی، سازندهای زمین شناختی، گل‌فشان‌ها، انواع کانی‌ها، هرم‌های ماسه‌ای، سواحل صخره‌ای – سنگی، معادن باستانی، کلوت‌ها و غیره بعنوان میراث‌های زمین شناختی در قالب ژئوسایت‌های بالقوه متعدد پس از تدارک زیرساختهای گردشگری به عنوان ابزاری کار ساز در راستای توسعه ژئوتوریسم و تاسیس ژئوپارک‌ها مورد استفاده قرار دهد.
به گفته بهرام نکوئی صدری، ژئو- توریسم در ایران با تاسیس ژئوپارک قشم رسمیت یافته اما به دلیل عدم وجود ابزار تفسیر زمین شناختی در این ژئوپارک در واقع بطور عملی هنوز صنعت ژئوتوریسم در ایران راه اندازی و آغاز نشده‌است.
ژئوپارک جهانی قشم درغرب جزیره قرار دارد و در حقیقت محدوده‌ای طولی است که شرق آن به روستای طبل صلخ، غرب آن به روستای گوریکانی، از شمال به ساحل شمالی و از جنوب به ساحل جنوبی منتهی می‌شود.
ژئوپارک قشم دارای هشت سایت اصلی تنگه چاه کوه، دره ستاره افتاده، تنگه عالی، دره تندیس‌ها، دره شور، نمکدان، دولاب و کورکوراکوه است.

تنگه چاه کوه
در این سایت دو تنگه عمود بر هم در آن قرار دارد. تنگه های باریک با دیواره های عمودی و با اشکالی اعجاب آور با عظمت که گویا هنرمندی خلاق بر پیکر این دیواره ها ایجاد کرده است.
عرض این دیواره ها در قسمت هایی حتی تا یک متر هم می رسد. این تنگه که در یک لایه ماسه سنگی ایجاد شده است و به دلیل وجود میان لایه های مارن، سیلت و آهک و فرسایش انحلالی آنها حفره ها، درزها و بریدگی های بسیار زیبایی ایجاد شده است که چشم هر بیننده ای را خیره می کند. به دلیل اینکه کف این تنگه بعد از هر بارندگی محل جاری شدن آب می باشد، مردم محلی برای استفاده از این آب اقدام به حفر چاه در کف آن نموده و به همین دلیل نام چاه کوه را برای این تنگه انتخاب کردند.

دره ستاره افتاده
اگر چه این سایت در خارج از محدودۀ ژئوپارک قرار دارد ولی با توجه به زیبایی منطقه و همچنین ساختار ژئومورفولوژی خاص آن به عنوان یکی از سایت های اصلی ژئوپارک مورد پذیرش یونسکو قرار گرفت. سایت دره ستاره ها از لایه های رسوبی بسیار نرم و فرسایش پذیر از جنس مارن که یک لایه ماسه سنگ آهکی بر روی آن قرار گرفته است تشکیل شده که محلی مناسب برای بررسی لایه های رسوبی، مکانیزم فرسایش روی لایه ها و هوا زدگی آنها می باشد از طرفی به وجود آمدن احجامی مانند ستونک های سوزنی شکل، دیواره های کاملاً عمودی، پل ها و حفره های متعدد و زیبا در این دره بر زیبایی آن افزوده است.

دره تندیس ها
دره تندیس ها یکی دیگر از سایت های ژئوپارک می باشد که سطح آن غالباً از ترک های گلی پوشیده شده است. ترک گلی یک ساخت رسوبی می باشد از لحاظ ساختاری نسبتاً شبیه به دره ستاره ها می باشد با این تفاوت که وسعت بیشتری داشته و تراکم پدیده در آنجا کمتر ولی فراوانی بیشتری دارد. در این دره از سنگ، به وسیله فرسایش تندیس هایی تراشیده شده که چشم اندازی بسیار زیبا را در منطقه ایجاد کرده است.

دره شور
این تنگه در مرکز تاقدیس سلخ واقع شده است. مردم محلی به آن تنگ مکینه یا هوباد (How Baad)می گویند. در این دره قدیمی ترین لایه های رسوبی جزیره (آهک گوری) قابل مشاهده است. همچنین بلندترین قله جزیره با ارتفاعی نزدیک به 400 متر مشرف به این دره می باشد. از طرفی به دلیل قرار گرفتن این منطقه در مرکز تاقدیس منابع سرشار گازی در این سایت قرار گرفته است ولی از منظر زیباشناسی دو ویژگی دره شور بیش از هر چیز دیگر خودنمایی می کنند:
1- ویژگی زمین ریخت شناسی (ژئومورفولوژی) چشم اندازی رویایی به آن داده است. وجود هزاران آبراهه زیبا بر روی دامنه های احاطه کننده دره و تپه ماهورهای مارنی و آهکی در میان آن به همراه آرامش و سکوت دائمی آن هر بیننده ا ی را به آرامشی عمیق خواهد رساند.
2- وجود چشمه های سولفور نیز نقش و نگاری شگرف در این دره ایجاد کرده است گویی هنرمندی چیره دست آن را به تصویر کشیده است. البته این تنها ویژگی این چشمه ها نیست و خاصیت درمانی آن سالانه هزاران نفر از بومیان منطقه را به سوی خود می کشاند.

دولاب
بر کوهپایه شمالی گنبد نمکی (نمکدان) منطقه دولاب قرار دارد. باران ها و رگبارهای فصلی شبکه ای از آبراهه ها و رودهای فصلی را در بستری از مارن و ماسه ایجاد نموده است که عمق بعضی از آنها به بیش از 20 متر می رسد. ویژگی خاص لیتولوژی منطقه در برخی نقاط حفره ها و شیارهای بسیاری در مسیر رودها ایجاد نموده است. این شبکه آبراهه بسیار پیچیده و تو در تو دارد به گونه ای که افراد غیر آشنا به منطقه در آن گم می شوند. بعد از بارندگی بهترین زمان بازدید این منطقه است.

نمکدان
سایت نمکدان یکی دیگر از جاذبه های علمی گردشگری ژئوپارک قشم می باشد. دراین منطقه به دلیل پدیده دیا پیریسم گنبد نمکی سر برآورده است که طولانی ترین غار نمکی جهان در این گنبد قراردارد. همچنین وجود چشمه ­های نمک و سفید پوش کردن دره ها و زمین های اطراف این گنبد چشم اندازی رویایی به منطقه داده است. در این منطقه انواع سنگ های رسوبی، دگرگونی و آذرین را می توان یافت که جهت پژوهش ها و تحقیقات کانی شناسی پترولوژی یا سنگ شناسی می تواند مورد مطالعه قرار گیرد.

کورکوراکوه
کورکوراکوه در مجاورت روستای گیاهدان قرار دارد البته این سایت خارج از محدوده اصلی ژئوپارک قراردارد ولی با توجه به زیبائی منطقه به عنوان یکی دیگر از سایتهای اصلی ژئوپارک مورد قبول یونسکو واقع شد. ساختار عمومی منطقه تپه ماهورهایی است که بیشتر از جنس مارن می باشد و بدلیل فرسایش توسط آبهای جاری دره ها و تنگه های بین آنها ایجاد شده است.
همچنین ژئوپارک قشم دارای موزه ای می باشد که حیات وحش منطقه وعکس هائی ازپدیده های زمین شناسی ژئوپارک را به نمایش می گذارد.ژئوپارک قشم اولین وتنهاترین ژئوپارک خاورمیانه است که در سال ۲۰۰۶ به ثبت شبکه جهانی ژئوپارک ها رسید.